Architectonische Juweeltjes langs de Zoutwerf
De Zoutwerf ontstond in de 13e eeuw onder de naam “Werf”, maar kreeg in 1301 zijn iconische naam toen de stad Mechelen het stapelrecht op zout verwierf. Deze sfeervolle straat strekt zich uit van de Grootbrug tot aan ’t Pleintje, en herbergt nog steeds sporen van haar rijke verleden. De imposante kaaimuur, gebouwd in 1389 en nog steeds volledig intact, loopt parallel aan het Dijlepad en is voorzien van sierlijke ijzeren leuningen. Ooit was de Zoutwerf een bruisende handelsplek, waar het zout verhandeld werd. Vandaag de dag herinneren enkele prachtige historische gevels aan die tijd en geven ze de straat een unieke charme.
Een schitterend voorbeeld van de historische pracht aan de Zoutwerf is het bekende huis “De Zalm”, dat samen met enkele andere bewaarde panden getuigt van de glorieuze handelsperiode. Helaas zijn niet alle ambachtshuizen aan de kaai gespaard gebleven en hebben sommigen het straatbeeld voorgoed verlaten. Toch valt er aan het begin van de kaai een fascinerend samenspel van architecturale stijlen te bewonderen. Van de gotische houtbouw en traditionele stijlen tot de verfijning van de renaissance en barok, en uiteindelijk de elegantie van de 18e-eeuwse ontwerpen, bieden deze panden een unieke kijk op de evolutie van bouwkunst door de eeuwen heen.
Brouwerij en Bloemmolens aan de Zoutwerf
Hierbij wil ik ook nog meegeven dat de paardenstallen en karren van Brouwerij Lamot zich tot eind 1955 bevonden aan het einde van de Zoutwerf en ’t Pleintje in de gebouwen van Diependael. Het is ergens midden de jaren ’50 dat paard en kar als transportmiddel vervangen werden door vrachtwagens.
Brouwerij Lamot kocht de in 1961 afgebrande Bloemmolens Nielsen n.v, gelegen aan de Zoutwerf om er zijn bedrijfswagens te parkeren. Omstreeks 1835 bevond zich trouwens ook op het perceel van Bloemmolens Nielsen, een pre-industriële zoutziederij. Pas in 1900 werd er tevens een stoommaalderij in ondergebracht.
Na het verdwijnen van de brouwerij Lamot uit Mechelen, heeft het perceel nog jaren dienst gedaan als publieke parking. In 1995 werd gestart met een Archeologisch project “Zoutwerf”. Het onderzoek had tot doel om bewijzen te vinden van het ontstaan van Mechelen, dat volgens de geschiedenis ontstaan zou zijn in de buurt van de Korenmarkt en de Zoutwerf.
Prachtige Beschermde Gevels aan de Dijle
Het beschermd burgerhuis “De Kevie” (1775) eertijds de brouwerij “Drij Koningen” (1467) is een mooi voorbeeld van een Barok diephuis, dat in de Tweede Wereldoorlog verwoest werd, en gelukkig terug heropgebouwd is in 1952 door de gekende architect en ontwerper A. Roose. ( Zoutwerf 3 )
Het 16de eeuws burgerhuis “De Pelikaan” is een diephuis dat voorheen de naam “In de stad Tienen” noemde en dienst deed als logementshuis. Merk ook op aan de rechterzijde van de deur, een stenen console dat een man met baard en muts voorstelt. ( Zoutwerf 10 )
Rechts naast De Pelikaan werpen we een blik op het prachtig gerestaureerde burgershuis “De Zeehondt” dat is gebouwd tijdens de jaren 1757 – 1759, en werd beschermd door Monumentenzorg sinds 1996. Door zwam- en houtaantasting drong een grondige restauratie zich op, wat resulteerde in een restauratie in 2008. Aan de straatzijde gebeurde de reconstructie volledig naar het 18de eeuwse uitzicht. De korfboogdeur, het ijzeren balkonhek en de overwelfde kelders zijn maar enkele voorbeelden van oorspronkelijke delen van het huis die bewaard gebleven zijn. Ook het achterhuis, en het waardevolle 18de-eeuwse interieur, alsook een aantal 19de-eeuwse elementen, van het voorhuis zijn volledig bewaard gebleven na de restauratie.( Zoutwerf 9 )
Een mooi staaltje van architectuur op de Zoutwerf zijn twee huizen in traditionele bouw, daterend uit de 16de eeuw, met een houten puntgevel. Onder de naam “Waag” en “Steur” kennen de Mechelaars deze mooie huisgevels. Rechts naast de Waag en de Steur aan uw rechterzijde bemerk je een klein houten rondboogdeur of poortje in een bakstenen muurtje, achter deze poort bevind zich de Konijnengang. dat tot het einde van de 19de eeuw gebruikt werd als brandgang, die verbinding geeft tussen de Zoutwerf en de Korenmarkt. ( Zoutwerf 7 en 8 )
Huizen In den Grooten en Kleinen Zalm
Gildenhuis “Den Kleinen Zalm” daterend uit de 17de eeuw, deed eertijds dienst onder de naam “Innehuysken“, een handelshuis waar de stadsrechten ontvangen werden. Na een brand is het in 1680 heropgericht door visverkopers en heeft het zijn definitieve naam “Den Kleinen Zalm” bekomen. Tot het einde van de 19de eeuw kon men hier via de zogenaamde Konijnengang van de Zoutwerf naar de Korenmarkt stappen. ( Zoutwerf 5 )
De façade van de Groote Zalm heeft een uitzonderlijke erfgoedwaarde, omdat hier voor het eerst in onze streken een traditionele gotische en opengewerkte skeletgevel met klassieke, vroegrenaissanceornamenten gecombineerd werd.
Het vroegere Klooster der Melaatsen “Santvliet” is in 1519 verkocht aan de nering der visverkopers. Van 1530-35 heropgebouwd als ambachtshuis “In den Grooten Zalm“.
Tot de Franse revolutie was het een ambachtshuis der visverkopers. Nadien de woning van kunstschilder Willem Geets (1839-1919). Omstreeks 1850 is het gebouw gerestaureerd. Bekijk ook de korfboogdeur onder casement voorzien van basreliëf met voorstelling van vergulde zalm met opschrift “In den Grooten Zalm” op banderol. In 1943 aangekocht door de stad Mechelen en in 1959 is het ingericht als museum der oude Mechelse kunstambachten.
Heemkunde Vlaanderen en Festival van Vlaanderen hadden hun burelen in deze historische gebouwen. De gevels, de daken en het schrijnwerk van De Groote en de Kleine Zalm worden vanaf 12 oktober 2015 gerestaureerd. De tijdelijke vereniging Monument Vandekerckhove – Altritempi stond in voor de restauratie ( Zoutwerf 5 )
Verdwenen Glorie met het Huis Lepelaer
Een der mooiste huisgevels van de Zoutwerf was wellicht het huis “Lepelaar of Lepelaer“, gebouwd in vroeg renaissance door R. Keldermans, een naam die we regelmatig ontmoeten bij bouwprojecten in het oude Mechelen. De Lepelaar is bij bombardementen op 19 april 1944 zwaar beschadigd geraakt en ongelukkigerwijs in vlammen opgegaan.
Jammer genoeg werd de Lepelaer later voor een tweede maal getroffen door een V1 bom, dat was de definitieve genadeslag. Een tijdje heeft men gedacht het huis steen voor steen te reconstrueren, maar dit bleek niet haalbaar. Precies op deze plek worden in 2016 luxueuze appartementen gebouwd waarvan de naam “Residentie Lepelaar” herinnerd aan de vervlogen tijden van één van de mooiste huizen aan de Zoutwerf.
Erfgoed en Hedendaagse Architectuur
Vandaag is de Zoutwerf een mix van hedendaagse en vroegere architectuur. Door zijn ligging aan de oever van de Dijle en het populaire Dijlepad, is de Zoutwerf zeer in trek bij wandelaars mede door de mooie locatie, maar ook omdat de Zoutwerf zich direct aan het shopping gebied bevind. De heraanleg en inrichting van de Zoutwerf dat kaderde in het “Masterplan Dijlepad” werd opgemaakt door het Italiaanse architectenbureau Secchi & Vigano ( hebben ook de heraanleg van de Veemarkt ontworpen ) en dit in opdracht van de stad Mechelen. Bij de heraanleg werd rekening gehouden met het aanwezige (bouwkundig) erfgoed en werd aangevuld met hedendaagse en gepaste architectuur.
